Rozwój Kartaginy w okresie punickim

      Kartagina w okresie punickim, aż do jej upadku w roku 146 p.n.e.  kładła nacisk na rozwój gospodarczy, a co za tym idzie również na rozwój terytorialny. Zauważamy rozwój metalurgii, wytwarzanie przedmiotów z różnych metali i stopów; istniały zakłady przetwórstwa rud. Podboje Kartaginy były prowadzone  w celu zdobycia bogactw naturalnych oraz przyłączenia nowych ziem. Przez trzy pierwsze wieki kartagińskie społeczeństwo zajmowało tylko 50 km² przestrzeni.[1] Z czasem należało poszerzyć granice państwa. I tak król Malthus, w latach 555-545 p.n.e. podbił zachodnią Sycylię, włączając do państwa żyjące tam kolonie fenickie i ziemie plemion Elymów i Sykanów.[2] Niestety nie znamy dokładnej liczby ludności w tym okresie, gdyż nie prowadzono spisu, możemy tylko mówić o prawdopodobnej liczbie, którą podaje autor: w początkowym okresie nie więcej niż 100 000 mieszkańców. Pod koniec oblężenia w Byrsie pozostało 50 000 ludzi.[3]

      Kartagińczycy stosowali nowe metody gospodarki. Mago, jako uczony Kartagińczyk, napisał pracę w 28 tomach na temat agronomii. Jest to jedyna punicka praca, którą przetłumaczyli Rzymianie.

      Przez V i IV wiek p.n.e. kartagińskie Imperium osiągnęło szczytowy poziom rozwoju,      kontrolując w przybliżeniu 300 miast wzdłuż wybrzeża z Północnej Afryki, Półwyspu      Iberyjskiego, Francji, części Sycylii i innych wysp teraz należących do Włoch.[4] Państwo Kartaginy stało się centrum śródziemnomorskiego handlu. Wbrew temu, nie mamy żadnych wskazań, gdzie był położony port Kartaginy  przed IV wiekiem p.n.e. Jak wiadomo Kartagina posiadała dwa porty. Jeden port był przeznaczony dla handlu i przypływających kupców, natomiast drugi dla floty wojennej. Prace wykopaliskowe podczas SCC potwierdzają, że prostokątny port handlowy z dostępem do morza był połączony do kołowego portu wojennego. Port wojenny zawierał wyspę w środku pełnym stoczni dla 220 statków.[5] Nie ma jednak żadnego archeologicznego wskazania, że port wojenny miał dostęp bezpośredni do morza w 146 p.n.e. lub wcześniej.  Swój rozwój zawdzięcza dynastii rządzącej - Magonidom, którzy byli twórcami imperium Kartaginy. Miasto urosło w kierunku wybrzeża i było chronione przez wielki mur z wieżami strażniczymi. Stała się wielkim producentem zboża,  oliwy i wina. Centrum była Byrsa, czyli punicki akropol. Był centrum zarówno administracyjnym jak i religijnym. Ustrój odzwierciedlał rządy w Tyrze. Naśladowano również greckie urzędy.[6] Obywatele składali daniny w postaci cła i podatków od monopoli handlowych. Gdy rządy w państwie objął Hannibal, wprowadził wiele zmian. Zmienił system podatkowy, powołał nowych urzędników. Były to czasy juz po pierwszym starciu z Rzymem, jednak Kartagina pod rządami Hannibala szybko obudowała osady i gospodarstwa, powracając do swej początkowej potęgi imperialnej.[7] Na żądanie Hannibala zaczęto budować nowe ośrodki mieszkalne, dziś znane jako Kwater Hannibala.

      Kartagina była zbudowana według planu, który zakładał podział na trzy powiązane ze sobą części: miasto górne, czyli Byrsa, miasto dolne będące centrum handlowym oraz przedmieścia, nazwane Megara.  Część miejska była nazywana po grecku chora, była to ziemia i budynki należące do społeczeństwa kartagińskiego. Było to 10 000 km² . Natomiast lenna  należące do ludności tubylczej oraz autonomicznych miast, wynosiła 20 000 km² . Można, więc stwierdzić, iż cała powierzchnia państwa wynosiła ok. 30 000 km² .[8]

      Kartagina w II w. p.n.e. przeszła wiele zmian w każdej dziedzinie, co dało jej status Imperium świata starożytnego na terytorium Morza Śródziemnego. Przez ten okres zmieniła się zabudowa miasta, nastąpił wzrost gospodarczy, jak i demograficzny. Kart Hadaszt w okresie punickim podejmowała morskie wyprawy, kolonizując napotkane ludy.  Za rządów Hannibala miasto zmieniło swą infrastrukturę, powstała nowa dzielnica mieszkaniowa, którą możemy we fragmentach podziwić na terytorium dzisiejszej Kartaginy.

---

[1] Życie codzienne w Kartaginie, s.39

[2] Nowaczyk B., Kartagina..., s. 19

[3] Życie codzienne w Kartaginie, s.40

[4] Bent Nørby Bonde, Carthage was indeed destroyed, [dostęp: 24.08.2012]. World Wide Web:http://carthaginois.com/?tag=punic_carthage

[5] Ibidem

[6]  Dziubiński A., Historia..., s.13

[7] Nowaczyk B., Kartagina 149-146 p.n.e., Warszawa 2008, s. 185-186

[8] Ibidem, s.202-203

Proces formowania się państwa kartagińskiego

Państwo kartagińskie było prawdopodobnie wzorem dla innych miast pod względem architektonicznym. W pełni niezależne, dominujące w zachodniej części basenu Morza Śródziemnego, posiadające własne zaplecza żywności, stało się z czasem jedną z największych metropolii.[1] Jej hegemonia wynikała z handlu, kultury i dyplomacji. Nigdy nie była narzucona zbrojnie. Już w VII w. p.n.e. Kartagina prowadziła handel morski jako pośrednik między Zachodem a Wschodem. W tym wieku, Kartagina sprawuje dowództwo i kontrolę nad terytorium Afryki Północnej, na takich wyspach jak Sycylia, Sardynia, Malta, na Balearach i w południowej Hiszpanii. Była bogatym i silnym mocarstwem. Stała się jednym z największych kapitałów handlowych w basenie Morza Śródziemnego. Kartagińscy marynarze używali  żagli i wiosła. Przed wypłynięciem na morze, kapitan  wyznaczał miejsce, gdzie chciał dotrzeć. Jako środka płatniczego używali sztaby złota, jak i również greckie monety.[2] Kartagińczycy również zajmowali się produkcją purpury oraz pozyskiwaniem soli. Na początku państwowości rozwijali swoją gospodarkę. Uczestniczyli w wymianie handlowej, czego przykładem mogą być szklane paciorki wymieniane na metale i inne dobra pochodzące od innych kultur. Od początku stosowali irygacje i płodozmian.

       Kartagina początkowo była rządzona przez dwóch królów, senat oraz Zgromadzenie Ludowe. Król nie posiadał władzy absolutnej, stał na czele armii. W IV w. p.n.e. powołano dwóch sufetów, wybieranych z senatorów. Senat składał sie z 300 przedstawicieli najbogatszych rodzin. Zgromadzenie Ludowe posiadało kompetencje władzy ustawodawczej oraz wybierało sufetów i strategów. Kontrolowaniem wodzów po zakończonych wyprawach wojennych zajmował się Trybunał Stu Czterech.[3]

      Badania prowadzone przez UNESCO ujawniły kawałki ceramiki datując je od VIII do końca IX w. p.n.e. Pokazały również pierwsze mieszkalne ślady przeważające na obszarze linii brzegowej oraz na południu Borj Jedid, między wzgórzem Byrsa. Była zbudowana w formie prostokątnego planu i rozprzestrzeniała się  równo wzdłuż brzegu. W tym okresie możemy zauważyć, iż Kartagina była żywym miastem, a nie tylko punktem zatrzymania się.[4]

      W V w. p.n.e. archeolodzy dowodzą, że miasto zmieniło swą formę, powiększając terytorium oraz rozbudowę obecnego miasta. Kartagińczycy zbudowali mury miejskie na wschodniej stronie miasta, wzdłuż morza. Te wały obronne służyły podwójnej funkcji zarówno defensywnej jak i ceremonialnej, były prawdziwą monumentalną fasadą. Domy tego okresu były proste, rozszerzone, z dziedzińcem wewnętrznym, czasami z drugim piętrem, jednak zawsze z tarasem, czego dowodem mogą być pozostałości kamiennych schodów. Od początku IV w. p.n.e. część wzgórza Byrsa , szczególnie południowo-wschodnia, była stopniowo przekształcana w ogromną strefę przemysłową; archaiczne nekropolie były opuszczane i zostały zajęte przez warsztaty metalu , gdzie miedź i szczególnie były produkowane. Te warsztaty działały przez więcej niż pół wieku, w okresie pierwszej i drugiej wojny punickiej.[5] Do końca tego okresu dlatego widzimy podstawę doskonale zorganizowanego planowania miast. Pojawiają się wszystkie architektoniczne szczegóły takie jak: system obronny, sieć drogowa, przestrzenie  kulturalne i sakralne. Wszystko było przygotowane by stanąć wobec dramatycznego wzrostu demograficznego i wzrostu miast, który miał miejsce w następnym wieku a, szczególnie od początku II w. p.n.e., który niebawem poprzedza końcową erę punickiej Kartaginy.

      Pomyślność Kartaginy była oparta na importowanych metalach: żelazo, miedź, cyna, srebro i złoto. Z tego powodu Kartagina stała się najbogatszym miastem w całym zachodnim obszarze śródziemnomorskim. Od pierwszej połowy V w. p.n.e. Kartagina nabyła ogromne terytorium, które natychmiast użyli do celów gospodarczych. Widzimy rozwój wielkich własności, należących do bogatych właścicieli ziemskich obsłużonych przez służących i niewolników. Od bycia morska i potęga handlowa, Kartagina stała się również rolniczą potęgą, w której obok oligarchii ukazało się ziemiaństwo.

---

[1] Matyszak P., Wrogowie Rzymu, Warszawa 2007, s.24

[2] Morel J.P., Vie et mort dans la Carthage punique, Tunis 2000, s. 18-19

[3] Gazda D., Armie świata antycznego Republika Rzymska i Kartagińczycy, Warszawa 2006, s. 72

[4] L.L. Sebai, S. Lancel: Carthage The punic epoch [CD-ROM]

Tunis 2005

[5] Ibidem

Geneza założenia Kartaginy

Plan punickiej Kartaginy

Nazwa Kartagina wywodzi się z fenickiego określenia Kart Hadaszt oznaczającego Nowe Miasto. Tradycja mówi, że założono je w 814 roku p.n.e.( data za Timajosem) Jednak Appian napisał, że założono na 50 lat przed zdobyciem Troi, co wskazuje na rok 1234 p.n.e.: „Kartaginę w Afryce założyli Fenicjanie na 50 lat przed zdobyciem Troi, a założycielem jej byli Zorus i Karchedon, jak mówią niektórzy autorowie greccy, natomiast zdaniem Rzymian i samych Kartagińczyków założyła miasto Dydona pochodząca z Tyru, której męża zamordował Pygmalion, władca Tyru, i czyn swój zataił. Ale Dydona dowiedziała się dzięki widzeniu sennemu o tym morderstwie i z wielkimi skarbami, w towarzystwie ludzi, którzy chcieli ujść przed tyranią Pygmaliona, przybyła drogą morską do Afryki na miejsce, gdzie się dziś znajduje Kartagina. Kiedy Libijczycy chcieli ich wypędzić, prosili o oddanie im na osiedlenie tyle ziemi, ile obejmuje skóra wołu. Ta skromna prośba Fenicjan wydała się Libijczykom zabawna, wstydzili sie więc odmówić takiej drobnostki. Zupełnie nie pojmowali, jak na takiej przestrzeni może powstać miasto, więc pragnąc zobaczyć, co za pomysł za tym się kryje, zgodzili się dać, co tamci żądali, i zaprzysięgli układ. Przybysze wycieli jednak ze skóry jeden bardzo wąski rzemień i objęli nim miejsce, gdzie obecnie wznosi się zamek Kartaginy; stąd też nosi on nazwę Byrsa. Z biegiem czasu zaczęli stąd sięgać dalej i zwycięsko wychodzili ze starć z sąsiadami, uprawiali żeglugę i handel morski, jak to Fenicjanie, i rozbudowali wokół Byrsy miasto. ”[1]. Mit o Dydonie (Elissa) wyjaśnia prawdopodobnie potrzebę migracji ludności fenickiej, jednak dla historii, sam mit nie posiada wielkiej wartości.[2] Co do samej postaci istnieje wiele wątpliwość czy jest to postać historyczna. Jednak wiadomo, iż w Kartaginie przez długi okres stało sanktuarium Dydony. Sama nazwa Byrsa,  oznaczająca z greki skórę, może być potwierdzeniem założenia Kartaginy przez tyryjska księżniczkę, gdyż kartagiński akropol nosił właśnie taką nazwę.

      Wergiliusz w Eneidzie opisuje dzieje Dydony i Eneasza. Ogólnie historia jest znana a wielu późniejszych autorów pisało na ten temat, zainteresowanie w średniowieczu aż po XVI wiek, później znów wzrosło zainteresowanie romansem w literaturze. Wergiliusz chciał ostrzec potomnych przed zgubnymi skutkami ziemskiej namiętności, co miało na celu poprawić obyczaje. Z konfrontacji dat zburzenia Troi, założenia Kartaginy i powstania Rzymu wynika ze Dydona i Eneasz nie byli sobie współcześni, mimo tego fikcyjna wersja o ich miłości obiegła świat.[3] Jest również proroctwem późniejszych wojen między Rzymianami a Kartagińczykami.

      W kronikach fenickich Tyru zostało napisane, że w siódmym roku panowania Pigmaliona została założona Kartagina przez jego siostrę Elissę, co po przeliczeniu odpowiada 814 roku, jak zapisał Timajos.  Jej imię Dydona Libijczycy zmienili na Elissa, co oznacza tułaczka.[4]

            Mimo rozbieżności i dokładności daty założenia, powszechnie uznaje się rok 814 p.n.e. Daty tej nie potwierdzają wykopaliska, gdyż najstarsze znalezione przedmioty świadczące o stałym osiedleniu Kartagińczyków, pochodzą z połowy VIII w. p.n.e. [5] Niedawne badania jednak wykazały, iż pierwsze ślady osadnictwa pojawiły się juz w IX wieku p.n.e. Kartagina została założona jako jedna z handlowych kolonii fenickich, która później przekształciła się w samodzielne miasto. Fenicjanie zakładając Kartaginę, która nie była pierwszą kolonią na terenie Afryki; kierowali się żyzną ziemią, występowaniem rud cyny, miedzi, ołowie, złota czy srebra.[6] Fenicjanie tworząc kolonie, zawsze powtarzali obraz budowy Tyru, który był dla nich wzorem do naśladowania. Dlatego można porównywać i odnajdywać wspólne przenikanie wzorców, kultury, budownictwa czy organizacji państwowej. Kartagina zawsze pozostawała w łączności z Tyrem, któremu początkowo podlegała. Z czasem umacniając swą pozycje w starożytnym świecie, zajmuje miejsce Tyru i staje się najpotężniejszą metropolią z fenickich kolonii. Mamy więc pewność, iż Kartagina została założona przez Fenicjan, chociaż co do dokładnej daty pozostają nam tylko prawdopodobieństwa oparte na pozostawionych źródłach autorów starożytnych oraz wykopaliska, które nie pokrywają się z zachowanymi przekazami. Na podstawie kompilacji źródeł oraz badań archeologicznych można stwierdzić, iż Kartagina została założona na przełomie VIII  i IX wieku p.n.e. na wybrzeżu północnej Afryki.

---

[1] Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, dokument pdf, [w:] store.wexler.ru/327/book-816866-3.phtml, 31.08.2012, s. 128

[2] Chrzanowski W., Rzym i Kartagina 280-241 p.n.e., Kraków 1998, s. 20

[3] Mosdorf J. : Romans kartagiński Dydony i Eneasza w wędrówce wieków, Meander 1977 z.3

[4] Kotula T., Afryka północna w starożytności, Wrocław 1972, s. 60

[5] Dziubiński A., Historia Tunezji, Warszawa- Kraków- Wrocław 1994, s. 11

[6] Nowaczyk B., Kartagina 149-146 p.n.e., Warszawa 2008, s.13

W Kartaginie

 28.07.2012

Marzenia się spełniają.. !!! 

Oto mały dowód ... byłam. .. zwiedziłam ... 

a co widziałam w sercu pozostanie na wieki.

 około 60 stopni ciepła, ale warto było... :))))) 

tylko szkoda że tak krótko...

zdecydowanie za krótko jak dla mnie...

Cóż... czułam się jak w domu.

Moja pasja - moje życie.

Moja Kartagina.

Pochodzenie Kartagińczyków

Kartagińczycy pochodzą od Fenicjan, którzy byli Kananejczykami, wymieszanymi z Ludami Morza. Należy więc odpowiedzieć na pytanie kim byli Fenicjanie? Jak pisze B. Haughton Fenicjanie pochodzili od Kananejczyków, o których pierwsze wzmianki można znaleźć na tabliczkach z Ebli. Fenicjanie sami siebie nazywają Kenaani lub Kinaani, czyli Kananejczycy[1]. Zajmowali terytorium od Antarados na północy, po Akko na południu.[2] Fenicjanie osiągnęli największy rozkwit od IX do VI wieku p.n.e. Głównie zajmowali się handlem, który był główną motywacją dla kolonizacji dalszych obszarów Morza Śródziemnego. Kolonizacji zazwyczaj nie towarzyszyła migracja ludności.  Przy wyborze obszaru do zamieszkania decydujące było występowanie wody. Cywilizacja fenicka odznaczała sie wysokim poziomem rozwoju techniki, czego przykładem mogą być przedmioty z kości słoniowej oraz odnalezione misy metalowe. Fenicjanom przypisuje się rozwój farbiarstwa- słynna tyrtyjska purpura uzyskiwana z murex czy rozwój żeglugi. Herodot napisał opowieść o żeglarzach fenickich na służbie faraona Necho, którzy opłynęli Afrykę i dowiedli, „że jest w koło oblana prócz tej części która graniczy z Azją”. Fenicjanie potrafili wykorzystać swe niewielkie bogactwa: góry dostarczały drewna, plaże piasku bogatego w krzemionkę, a morze mnóstwa rozkolców, po zgnieceniu dających przepiękną purpurę; z piasku uzyskiwali szkoło, a z drewna statki. Rejs trwał ponad 2 lata. Dowodem na prawdziwość jest, że mieli słońce po prawej stronie. Wyczyn ten wydaje się w pełni wykonalny. Fenicjanie mogli okrążyć przylądek Dobrej Nadziei dwa tysiące lat przed Portugalczykami; ta trasa trwała by trzy lata. Niektórzy naukowcy podchodzą do tej sprawy sceptycznie. Kartagińczycy i Portugalczycy próbowali okrążyć Afrykę płynąć w kierunku przeciwnym do ruchu wskazówek zegara i zmagając się z przeciwnymi wiatrami i prądami. Dużo łatwiejsza jest droga wybrana przez Fenicjan. Jeśli by uznać tą podróż za fakt historyczny byłaby jedną z najświetniejszych dokonań starożytności.[3].

      Biblia również wspomina Fenicjan, a szczególnie Tyr jako ich handlową potęgę. Przekazuje również, w jaki sposób nastąpi klęska Tyru, po którym dziś pozostały tylko ruiny; potwierdzając słowa zawarte w Biblii: „I oto , co jeszcze Pan mówi: Z powodu trzech występków Tyru i z powodu czterech nie cofnę tego, co już powiedziałem, bo wielkie rzesze uprowadzonych wydali w ręce Edomu i nie przestrzegali przymierza zawartego z braćmi. Ześlę przeto ogień na wszystkie mury Tyru, a on ich pałace strawi”[4]. oraz „Pierwszego dnia dwunastego miesiąca w roku jedenastym Pan przemówił do mnie w te słowa: Synu człowieczy, ponieważ Tyr o Jerozolimie mówi: Ha! Zbudzona została brama narodów; wszystko znów mnie przypada, ja zacznę w tłuszcz obrastać, bo miasto opustoszało już całkiem- dlatego mówi wam Bóg i Pan: Wyruszam więc teraz na ciebie, Tyrze! I sprawię, że ruszą na ciebie liczne ludy i zaleją cię niczym morskie fale. To oni zrównają z ziemią mury Tyru i wszystkie jego wieże wywrócą. I precz usuną z niego nawet pył ziemi, i cały Tyr uczynią nagą skałą”[5]. W Biblii również znajdujemy potwierdzenie handlu Fenicjan z Izraelitami: „Hiram, król Tyru, wysłał do Dawida swoich ludzi z drewnem cedrowym, a także z cieślami i kamieniarzami, żeby zbudowali pałac dla Dawida”[6]. Przytoczony fragment ukazuje również  ich codzienne prace. W Księdze Ezechiela Fenicja została opisana jako bogaty kraj, powstały z cedru i cyprysów: „Obszary twe sięgają aż do serca morza, a ci, co cię budowali, pięknym cie uczynili. Z cyprysów, co rosną w górach Seniru, zbudowali wszystkie twoje ściany, potem wzięli cedr libański, by na tobie wielki maszt postawić”[7].

      Kartagina była jedną z pierwszych założonych kolonii fenickich, która z czasem stała się jedną z największych potęg Morza Śródziemnego, zastępując z czasem chylący się ku upadkowi Tyr. Jednocześnie nie mamy więcej informacji dotyczących dokładnego pochodzenia Kartagińczyków, wynikający z braku źródeł. Można wywnioskować, iż Kartagińczycy przejęli wiele technik od Fenicjan, udoskonalając je. Przejęli kontrolę nad handlem morskim, czego przykładem jest budowa dwóch potężnych portów. Pozyskiwali bursztyn, sprzedawali wino, owoce, orzechy, suszone ryby, oliwę z oliwek,; podobnie do swych poprzedników Fenicjan. Stali się zagrożeniem dla Rzymu, co doprowadziło do nieuchronnej konfrontacji miedzy Imperiami starożytnego świata.

---

[1] Haughton B., Tajemnicze historie, Poznań 2010, s. 263

[2] Śliwa J., Sztuka i archeologia starożytnego Wschodu, Kraków 1997, s.197 - 199

[3] James P., Największe zagadki przeszłości, Warszawa 2007, s.38 - 44

[4] Księga Amosa 1,9-10, [w:] Biblia, opr. bp. K. Romaniuk, Warszawa 2005

[5] Księga Ezechiela 26,1-4, [w:] Biblia, opr. bp. K. Romaniuk, Warszawa 2005

[6] 2 Księga Samuela, 5,11, [w:] Biblia, opr. bp. K. Romaniuk, Warszawa 2005

[7] Księga Ezechiela 27,4-5, [w:] Biblia, opr. bp. K. Romaniuk, Warszawa 2005

Aslama

Witam :) Kartagina... ile myśli, ile wspomnień przywołuje w jednej chwili. Moja przygoda, można tak powiedzieć zaczęła się już ponad rok temu, gdy pierwszy raz poleciałam do Tunezji na wakacje. Zainteresowała mnie historia starożytna tego państwa, która jest naprawdę bardzo bogata,co będę chciała pokazać na moim blogu. Postanowiłam, że tematem pracy licencjackiej będzie punicka Kartagina. Decyzja w 100% udana !! Chwilami aż ciężko dobrać odpowiednie słowa,by wyrazić swą pasje, która zakiełkowała we mnie na dobre :) Może jeśli ktoś ma podobne zainteresowania lub jest historykiem,to będzie wiedział co mam na myśli :) Dziś miesiąc po powrocie z Tunezji chcę przedstawić co udało mi się tam zobaczyć i poczuć tą jedyną w swoim rodzaju atmosferę, towarzyszącą podczas zwiedzania Kartaginy. Dokładnie 28 lipca 2012 roku odbyła się wycieczka do Kartaginy.... CDN :))))))