Geneza założenia Kartaginy

Plan punickiej Kartaginy

Nazwa Kartagina wywodzi się z fenickiego określenia Kart Hadaszt oznaczającego Nowe Miasto. Tradycja mówi, że założono je w 814 roku p.n.e.( data za Timajosem) Jednak Appian napisał, że założono na 50 lat przed zdobyciem Troi, co wskazuje na rok 1234 p.n.e.: „Kartaginę w Afryce założyli Fenicjanie na 50 lat przed zdobyciem Troi, a założycielem jej byli Zorus i Karchedon, jak mówią niektórzy autorowie greccy, natomiast zdaniem Rzymian i samych Kartagińczyków założyła miasto Dydona pochodząca z Tyru, której męża zamordował Pygmalion, władca Tyru, i czyn swój zataił. Ale Dydona dowiedziała się dzięki widzeniu sennemu o tym morderstwie i z wielkimi skarbami, w towarzystwie ludzi, którzy chcieli ujść przed tyranią Pygmaliona, przybyła drogą morską do Afryki na miejsce, gdzie się dziś znajduje Kartagina. Kiedy Libijczycy chcieli ich wypędzić, prosili o oddanie im na osiedlenie tyle ziemi, ile obejmuje skóra wołu. Ta skromna prośba Fenicjan wydała się Libijczykom zabawna, wstydzili sie więc odmówić takiej drobnostki. Zupełnie nie pojmowali, jak na takiej przestrzeni może powstać miasto, więc pragnąc zobaczyć, co za pomysł za tym się kryje, zgodzili się dać, co tamci żądali, i zaprzysięgli układ. Przybysze wycieli jednak ze skóry jeden bardzo wąski rzemień i objęli nim miejsce, gdzie obecnie wznosi się zamek Kartaginy; stąd też nosi on nazwę Byrsa. Z biegiem czasu zaczęli stąd sięgać dalej i zwycięsko wychodzili ze starć z sąsiadami, uprawiali żeglugę i handel morski, jak to Fenicjanie, i rozbudowali wokół Byrsy miasto. ”[1]. Mit o Dydonie (Elissa) wyjaśnia prawdopodobnie potrzebę migracji ludności fenickiej, jednak dla historii, sam mit nie posiada wielkiej wartości.[2] Co do samej postaci istnieje wiele wątpliwość czy jest to postać historyczna. Jednak wiadomo, iż w Kartaginie przez długi okres stało sanktuarium Dydony. Sama nazwa Byrsa,  oznaczająca z greki skórę, może być potwierdzeniem założenia Kartaginy przez tyryjska księżniczkę, gdyż kartagiński akropol nosił właśnie taką nazwę.

      Wergiliusz w Eneidzie opisuje dzieje Dydony i Eneasza. Ogólnie historia jest znana a wielu późniejszych autorów pisało na ten temat, zainteresowanie w średniowieczu aż po XVI wiek, później znów wzrosło zainteresowanie romansem w literaturze. Wergiliusz chciał ostrzec potomnych przed zgubnymi skutkami ziemskiej namiętności, co miało na celu poprawić obyczaje. Z konfrontacji dat zburzenia Troi, założenia Kartaginy i powstania Rzymu wynika ze Dydona i Eneasz nie byli sobie współcześni, mimo tego fikcyjna wersja o ich miłości obiegła świat.[3] Jest również proroctwem późniejszych wojen między Rzymianami a Kartagińczykami.

      W kronikach fenickich Tyru zostało napisane, że w siódmym roku panowania Pigmaliona została założona Kartagina przez jego siostrę Elissę, co po przeliczeniu odpowiada 814 roku, jak zapisał Timajos.  Jej imię Dydona Libijczycy zmienili na Elissa, co oznacza tułaczka.[4]

            Mimo rozbieżności i dokładności daty założenia, powszechnie uznaje się rok 814 p.n.e. Daty tej nie potwierdzają wykopaliska, gdyż najstarsze znalezione przedmioty świadczące o stałym osiedleniu Kartagińczyków, pochodzą z połowy VIII w. p.n.e. [5] Niedawne badania jednak wykazały, iż pierwsze ślady osadnictwa pojawiły się juz w IX wieku p.n.e. Kartagina została założona jako jedna z handlowych kolonii fenickich, która później przekształciła się w samodzielne miasto. Fenicjanie zakładając Kartaginę, która nie była pierwszą kolonią na terenie Afryki; kierowali się żyzną ziemią, występowaniem rud cyny, miedzi, ołowie, złota czy srebra.[6] Fenicjanie tworząc kolonie, zawsze powtarzali obraz budowy Tyru, który był dla nich wzorem do naśladowania. Dlatego można porównywać i odnajdywać wspólne przenikanie wzorców, kultury, budownictwa czy organizacji państwowej. Kartagina zawsze pozostawała w łączności z Tyrem, któremu początkowo podlegała. Z czasem umacniając swą pozycje w starożytnym świecie, zajmuje miejsce Tyru i staje się najpotężniejszą metropolią z fenickich kolonii. Mamy więc pewność, iż Kartagina została założona przez Fenicjan, chociaż co do dokładnej daty pozostają nam tylko prawdopodobieństwa oparte na pozostawionych źródłach autorów starożytnych oraz wykopaliska, które nie pokrywają się z zachowanymi przekazami. Na podstawie kompilacji źródeł oraz badań archeologicznych można stwierdzić, iż Kartagina została założona na przełomie VIII  i IX wieku p.n.e. na wybrzeżu północnej Afryki.

---

[1] Appian z Aleksandrii, Historia rzymska, dokument pdf, [w:] store.wexler.ru/327/book-816866-3.phtml, 31.08.2012, s. 128

[2] Chrzanowski W., Rzym i Kartagina 280-241 p.n.e., Kraków 1998, s. 20

[3] Mosdorf J. : Romans kartagiński Dydony i Eneasza w wędrówce wieków, Meander 1977 z.3

[4] Kotula T., Afryka północna w starożytności, Wrocław 1972, s. 60

[5] Dziubiński A., Historia Tunezji, Warszawa- Kraków- Wrocław 1994, s. 11

[6] Nowaczyk B., Kartagina 149-146 p.n.e., Warszawa 2008, s.13